محتسب مستی به ره دید و گریبانش گرفت

محتسب، مستی به ره دید و گریبانش گرفت
مست گفت ای دوست، این پیراهن است، افسار نیست

گفت: مستی، زان سبب افتان و خیزان می‌روی
گفت: جرم راه رفتن نیست، ره هموار نیست

گفت: می‌باید تو را تا خانه‌ی قاضی برم
گفت: رو صبح آی، قاضی نیمه‌شب بیدار نیست

گفت: نزدیک است والی را سرای، آن‌جا شویم
گفت: والی از کجا در خانه‌ی خمار نیست

گفت: تا داروغه را گوئیم، در مسجد بخواب
گفت: مسجد خوابگاه مردم بدکار نیست

گفت: دیناری بده پنهان و خود را وارهان
گفت: کار شرع، کار درهم و دینار نیست

گفت: از بهر غرامت، جامه‌ات بیرون کنم
گفت: پوسیدست، جز نقشی ز پود و تار نیست

گفت: آگه نیستی کز سر در افتادت کلاه
گفت: در سر عقل باید، بی‌کلاهی عار نیست

گفت: می بسیار خوردی، زان چنین بیخود شدی
گفت: ای بیهوده‌گو، حرف کم و بسیار نیست

گفت: باید حد زند هشیار مردم، مست را
گفت: هشیاری بیار، اینجا کسی هشیار نیست

بس بگردید و بگردد روزگار دل به دنیا درنبندد هوشیار

ای که دستت می‌رسد کاری بکن پیش از آن کز تو نیاید هیچ کار

اینکه در شهنامه‌هاآورده‌اند رستم و رویینه‌تن اسفندیار

تا بدانند این خداوندان ملک کز بسی خلقست دنیا یادگار

اینهمه رفتند و مای شوخ چشم هیچ نگرفتیم از ایشان اعتبار

ای که وقتی نطفه بودی بی‌خبر وقت دیگر طفل بودی شیرخوار

مدتی بالا گرفتی تا بلوغ سرو بالایی شدی سیمین عذار

همچنین تا مرد نام‌آور شدی فارس میدان و صید و کارزار

آنچه دیدی بر قرار خود نماند وینچه بینی هم نماند بر قرار

دیر و زود این شکل و شخص نازنین خاک خواهد بودن و خاکش غبار

گل بخواهد چید بی‌شک باغبان ور نچیند خود فرو ریزد ز بار

اینهمه هیچست چون می‌بگذرد تخت و بخت و امر و نهی و گیر و دار

نام نیکو گر بماند ز آدمی به کزو ماند سرای زرنگار

سال دیگر را که می‌داند حساب؟ یا کجا رفت آنکه با ما بود پار؟

خفتگان بیچاره در خاک لحد خفته اندر کله‌ی سر سوسمار

صورت زیبای ظاهر هیچ نیست ای برادر سیرت زیبا بیار

هیچ دانی تا خرد به یا روان من بگویم گر بداری استوار

آدمی را عقل باید در بدن ورنه جان در کالبد دارد حمار

پیش از آن کز دست بیرونت برد گردش گیتی زمام اختیار

گنج خواهی، در طلب رنجی ببر خرمنی می‌بایدت، تخمی بکار

چون خداوندت بزرگی داد و حکم خرده از خردان مسکین درگذار

چون زبردستیت بخشید آسمان زیردستان را همیشه نیک دار

عذرخواهان را خطاکاری ببخش زینهاری را به جان ده زینهار

شکر نعمت را نکویی کن که حق دوست دارد بندگان حقگزار

لطف او لطفیست بیرون از عدد فضل او فضلیست بیرون از شمار

گر به هر مویی زبانی باشدت شکر یک نعمت نگویی از هزار

نام نیک رفتگان ضایع مکن تا بماند نام نیکت پایدار

ملک بانان را نشاید روز و شب گاهی اندر خمر و گاهی در خمار

کام درویشان و مسکینان بده تا همه کارت برآرد کردگار

با غریبان لطف بی‌اندازه کن تا رود نامت به نیکی در دیار

زور بازو داری و شمشیر تیز گر جهان لشکر بگیرد غم مدار

از درون خستگان اندیشه کن وز دعای مردم پرهیزگار

منجنیق آه مظلومان به صبح سخت گیرد ظالمان را در حصار

با بدان بد باش و با نیکان نکو جای گل گل باش و جای خار خار

دیو با مردم نیامیزد مترس بل بترس از مردمان دیوسار

هر که دد یا مردم بد پرورد دیر زود از جان برآرندش دمار

با بدان چندانکه نیکویی کنی قتل مار افسا نباشد جز به مار

ای که داری چشم عقل و گوش هوش پند من در گوش کن چون گوشوار

نشکند عهد من الا سنگدل نشنود قول من الا بختیار

سعدیا چندانکه می‌دانی بگوی حق نباید گفتن الا آشکار

هر کرا خوف و طمع در کار نیست از ختا باکش نباشد وز تتار

دولت نوئین اعظم شهریار باد تا باشد بقای روزگار

خسرو عادل امیر نامور انکیانو سرور عالی تبار

دیگران حلوا به طرغو آورند من جواهر می‌کنم بر وی نثار

پادشاهان را ثنا گویند و مدح من دعایی می‌کنم درویش‌وار

یارب الهامش به نیکویی بده وز بقای عمر برخوردار دار

جاودان از دور گیتی کام دل در کنارت باد و دشمن بر کنار